Symbolika na cmentarzach jest niezwykle interesująca. Spacerując po cmentarzach, na pewno wielu z nas zastanawiało się, co oznaczają poszczególne elementy dekoracyjne nagrobka.
Co artysta chciał nam przekazać?
Dlaczego użył właśnie takiego przesłania?
Odpowiedzi były różne, niektórzy otrzymali przepiękne nagrobki, ponieważ rodzina chciała podkreślić swój status społeczny, inni ze względu na swoje dokonania w życiu doczesnym, a inni mają tylko prosty krzyż. Zapraszamy do zapoznania się z symboliką wybranych motywów występujących na warszawskich cmentarzach.
Brama
Symbolizuje drzwi – przejście ze świata doczesnego do świata zmarłych, połączenie życia i śmierci, dobra ze złem.
“Otwórzcie mi bramy sprawiedliwości! Wszedłszy w nie będę Pana wysławiał”
Psalm 117, 19
“Wchodźcie przez ciasną bramę, bo szeroka wiedzie na zatracenie, a ciasna – do życia”
Ewangelia wg św. Mateusza 7, 13-14
Brzoza
Symbol osi świata, życia, śmierci i początku, ponieważ leśne brzozy najszybciej pokrywają się liśćmi na wiosnę. Witki brzozowe wykorzystywane były jako amulety odstraszające demony i złe duchy.
Cierń
Kojarzony przez chrześcijan jako droga do zbawienia, symbol męki i śmierci Chrystusa. Trzy kolce natomiast oznaczają gwoździe Ukrzyżowania. Strzeżmy się przedstawienia gałązki cierniowej wokół czaszki, gdyż oznacza to wieczne potępienie.
“Ciernista droga przez trud i wstręt wiodąca do jasnej siedziby Sławy”
Adonais P. B. Shelleya
Cyprys
Jako drzewo, które po ścięciu nie odrasta symbolizuje smutek. W Rzymie sadzono go na cmentarzach, albo przed drzwiami domostwa na znak żałoby. Jednak jako drzewo długowieczne, oznacza nieśmiertelność i drzewo życia.
Cyprys był wykorzystywany również jako drzewo do palenia zwłok zmarłych, ponieważ piękny zapach łagodził odór palącego się ciała.
Drzewo cyprysowe służy również jako materiał na trumny, dzięki czemu kojarzone jest ze zmartwychwstaniem
Czaszka
Symbolika czaszki to przypomnienie o śmierci i krótkotrwałości życia, jak również może być odczytywana jako nieśmiertelność i niezniszczalność. Jest atrybutem Golgoty – miejsca czaszek, wzgórza gdzie został ukrzyżowany Chrystus.
Wraz ze skrzyżowanymi piszczelami oznacza śmierć i niebezpieczeństwo.
Dąb
W sztuce sepulkralnej interpretowany jako drzwi do Nieba, długowieczność i nieśmiertelność. Dąb ma być narzędziem komunikacji pomiędzy Ziemią a Niebem.
“Dąb, co wierzchołkiem w niebiosach się górnych kołysze, długi zaś korzeń w głębie Tartaru samego wysyła”
Georgiki 2, 291-2 Wergiliusza
D.O.M.
Jest to rozwinięcie łacińskich słów „Domus Omnium Mortuorum”, co oznacza „Dom Wszystkich Zmarłych”.
Drzewo
Postrzegane jest jako drabina do Nieba. Symbolizuje zwycięstwo życia nad śmiercią, zmartwychwstanie i nieśmiertelność. Ewa jedząc owoc z zakazanego drzewa w Raju zsyła na ludzkość potępienie, ale Chrystus ukrzyżowany na Drzewie Krzyża przynosi ludziom odkupienie i zbawienie.
Złamane drzewo – przedwczesna śmierć
Drzwi
Oczywiście są symbolem przejścia, między światem żywych a umarłych, światłem a ciemnością.
Drzwi bez klamki lub zamknięte na kłódkę oznaczają, że po drugiej stronie zostanie się już na zawsze, nie ma już powrotu.
“Ja jestem drzwiami; jeśli kto przeze mnie wejdzie, zbawiony będzie”
Ewangelia wg św. Jana 10,9
Dzwon
W Chrześcijaństwie symbolika dzwonu oznacza głos Boga, raj, a także żałobę. Dźwięk dzwonów podczas pogrzebu miał odpędzać złe duchy od dusz opuszczających ciała, a także miał wskazywać im drogę
“Żywych zwołuję, zmarłych opłakuję, gromy kruszę”
Pieśń o dzwonie. F. Schiller
“Tak to na świecie wszystko los zwykł kończyć dzwonem:
Pan Tadeusz 3, 663, A. Mickiewicz
Gołąb
Jako symbol niebiańskiej czystości i niewinności, spotkać go możemy również na cmentarzach. Odpowiada takim cechom jak łagodność, dobroć, prostota. Gdy przedstawione gołębie piją z naczynia, w sztuce sepulkralnej oznacza to źródło pamięci o zmarłym. Wierzono, że lecący ptak prowadzi duszę do Nieba. Gołąb z gałązką oliwną oznacza pokój i pojednanie z Bogiem.
Harfa
Symbolika harfy oznacza boską chwałę, harmonię, wędrówkę duszy, śmierć. Postrzegana jako drabina łącząca Ziemię z Niebem. Jęk harfy często interpretowano jako zapowiedź śmierci.
“Kto słyszał harfy jęk, we trzy dni skona”
Lilia Weneda 3,4,389 J. Słowacki
Kamień
Przedstawiany na cmentarzach ma oznaczać męczeństwo, śmierć, duszę która opuściła ciało, a także grób. Upamiętnia miejsce pochówku, stawiany również po to, aby zmarły nie próbował wrócić do świata żywych.
Symbol stałości, pamięci, układany przez Żydów na grobach symbolizuje wieczną pamięć o zmarłym, a także nawiązuje do historii grzebania zmarłych na pustyni. Ich groby obkładano kamieniami, żeby zabezpieczyć ciało przed dziką zwierzyną, która mogłaby taki grób rozkopać.
“Niech na śmierć idą po kolei jak kamienie przez Boga rzucone na szaniec”
testament mój 27-8 J. Słowacki
Kolumna
Często postrzegana jako połączenie Ziemi i Nieba. Na nagrobkach wykorzystywana głównie jako motyw zdobniczy. Złamana kolumna symbolizuje śmierć, przemijanie. Kolumna jest symbolem triumfu, dlatego często dodatkowo zwieńczona jest urną, krzyżem, czy przyozdobiona wieńcem.
Kotwica
To przede wszystkim symbolika nadziei i cierpliwości. Oznacza oczekiwanie na zbawienie, a także zakotwiczenie łodzi życia w porcie wieczności. Spotykana na grobie marynarzy upamiętnia ich ziemską drogę.
Krzyż
Most do Nieba, symbol zbawienia i odkupienia grzechów, ofiary Jezusa Chrystusa. Postawiony na grobach upamiętniał wiarę i religijność zmarłego. Na grobach ateistów nie ma krzyży – symbolu męki i zmartwychwstania dla Chrześcijan.
Krzyż TAU – z uchwytem pośrodku na górze – “krzyż życia” był atrybutem bogów starożytnego Egiptu. Symbolizował klucz do boskiej wiedzy i przeznaczenie.
Oznaczał wieczną pamięć o zmarłym.
Księga
Książka jest symbolem mądrości, nauki, ale też Ewangelii.
Księga z krzyżem jest atrybutem wiary, przymierza z Bogiem – Księga Życia – gdzie wymienione są wszystkie imiona wybranych przez Boga.
I otworzono księgę życia. I osądzono zmarłych z tego, co było napisane w owych księgach, wg ich uczynków 9…0 I kogo nie znaleziono zapisanego w księdze życia, ten wrzucony został do jeziora ognistego”
Apokalipsa św. Jana 20,12,15
Może oznaczać, że w danym grobie pochowany został wydawca bądź drukarz.
Umieszczana w grobach starożytnych Egipcjan, miała pomóc duszom odnaleźć drogę na tamten świat, a także zwierała wskazówki dotyczące życia po drugiej stronie.
Kwiat lotosu
Interpretowany jako Koło Życia, Słońce, zapomnienie, śmierć i zmartwychwstanie. W starożytnym Egipcie symbol pojawienia się życia – kolumna zwieńczona kwiatem lotosu. W tamtej kulturze zasłyną jako symbolika nieprzemijającego życia, związany z ruchem Słońca po Niebie. Egipcjanie zmarłym wkładali do grobów bukiet z kwiatów lotosu.
Również w antycznej Europie postrzegano go jako kwiat pogrzebowy.
Kwiaty lotosu powodują senność, są symbolem zapomnienia o świecie doczesnym.
W związku z tym, że lotos posiada jednocześnie pąki, kwiaty i owoce na dnie kwiatu, które tworzą owocostan, jest symbolem teraźniejszości, przeszłości i przyszłości.
Łańcuch
Kajdany, okowy, więzy, drabina łącząca Niebo z Ziemią.
Mak
Symbol nocy, zapomnienia, snu. Wg mitologii maki rosły na brzegu rzeki Zapomnienia. W Chrześcijaństwie interpretowany jako sen niebiański, albo zmartwychwstanie.
Makówka jest symbolem snu wiecznego.
Palma
Również jest interpretowana jako Drzewo Życia, nieśmiertelność. Określa duszę idącą do Nieba. Uosabiana jest z człowiekiem sprawiedliwym. Jest symbolem triumfu.
Gałąź palmowa w Chrześcijaństwie oznacza szczęście, czystość, ale również jest symbolem męczeństwa i zwycięstwa nad grzechem.
Pióro
Przedstawienie losu, przeznaczenia, życia, śmierci i duszy. Symbolizuje miłosierdzie, sprawiedliwość i dobro.
Często oznacza zasługi zmarłego dla literatury, albo wykonywany zawód pisarza/dziennikarza.
Pochodnia
To symbol nieśmiertelności, życia, słowa Bożego. Rozświetla noc, mrok rozjaśnia. Jest przewodnikiem w ciemności, wskazuje drogę.
Płomień jest symbolem pamięci. Światło – drogowskazem.
R.I.P.
Jest to również skrót wywodzący się z języka łacińskiego: „Requiescat in pace”, czyli „Niech spoczywa w pokoju”
Uskrzydlona tarcza
Jest to przedstawienie posłannictwa bożego, ducha bożego. W starożytnym Egipcie symbol wieczności i duszy zmarłego. Utożsamiany z egipskim bogiem Ra, który był bogiem Słońca.
Sowa
Jako ptak nocy, uosabia ciemność, nieszczęście, śmierć. Stała się symbolem smutku, melancholii, ale też i mądrości.
W sztuce chrześcijańskiej jedni widzą w niej obraz tych, co unikają światła zbawienia, a inni symbol świętości, jako atrybut świętego pustelnika.
W starożytnej Babilonii krzyk sowy był interpretowany jako krzyk kobiety, która zmarła przy porodzie, albo urodziła martwe dziecko.
Jako, że najgłośniej sowa huczy w listopadzie, kiedy obchodzi się święto Zmarłych. To właśnie ten miesiąc jest określamy miesiącem śmierci.
Symbolika pohukiwania sowy była interpretowana jako nawoływanie: “pójdź, pójdź w dołek pod kościołek”
Świeca
Symbol światła, zmartwychwstania Chrystusa. Płomień świecy -ma symbolizować duszę osoby zmarłej.
“Mówić o nieśmiertelnej duszy jest to samo, co twierdzić, że płomień trwa, choć świeca się wypali.”
Emancypantki B. Prus
powiedzenie: “Każdego świeca się dopali”
Wąż
Wśród przebogatej symboliki węża w ikonografii, w sztuce cmentarnej utożsamiany ze śmiercią, nieśmiertelnością, przemijaniem, a także ze zmartwychwstaniem.
Pomimo iż w Biblii przedstawiany jako Szatan, kusiciel – symbol diabła, to jednak został pokonany przez Madonnę.
Wąż owinięty wokół drzewa, ma symbolizować Drzewo Życia.
Natomiast wąż ułożony w koło, zjadający swój ogon – jest przedstawieniem wieczności, siły, która się sama odradza.
W mitologii babilońskiej to wąż wykradł ziele nieśmiertelności Gilgameszowi.
Wieniec
Już w starożytnym Rzymie i Grecji wieńce również zakładano osobom zmarłym ,ale w ten sposób zapewnić im opiekę bogów. Miał ochraniać nieboszczyka przed złymi przygodami na tym drugim świecie.
W sztuce chrześcijańskiej oznaczał m.in. zwycięstwo nad grzechem i śmiercią.
Symbolika na cmentarzach jest bardzo bogata. Na grobach możemy spotkać też elementy dekoracyjne, które wskazują na zawód danej osoby. na grobach pilotów pojawiają się skrzydła, lub śmigła, na grobach żołnierzy hełmy, czy elementy uzbrojenia.
Wybrane przez mnie symbole opisałam czerpiąc głównie ze
Słownika Symboli W. Kopalińskiego.
M. Arabas
Zwiedzanie Powązek z przewodnikiem
