Historia Powązek Wojskowych
Historia Powązek Wojskowych jest znacznie krótsza niż historia Starych Powązek. O ile Stare Powązki zostały założone na koniec XVIII wieku, to Powązki Wojskowe dopiero w wieku XX.
Do dziś historycy sprzeczają się, czy to właśnie na terenach cmentarza wojskowego Izabella z Flamingów Czartoryska miała swój podwarszawski ogród romantyczny, czy może gdzieś w sąsiedztwie. Niemniej to właśnie owy park został zniszczony podczas Insurekcji Kościuszkowskiej. Tereny zniszczonego parku wykupił szlachcic Władysław Józef Łaszczyński, który wybudował na tych terenach karczmę i browar. W obliczu Powstania Listopadowego w roku 1831, część terenu przeszła pod zarząd wojsk carskich.
Przy wybudowanych koszarach i lazarecie w 1912 roku założono pierwszy prawosławny cmentarz, przeznaczony głownie dla żołnierzy. Jednak pochówki odbywały się już na tym terenie znacznie wcześniej.
Podczas I Wojny Światowej cmentarz był miejscem pochówku zarówno dla żołnierzy rosyjskich, jeńcy wojenni, którzy zmarli w warszawskich szpitalach, a od 1915 r. żołnierze niemieccy. To właśnie w sierpniu 1915 r. wojska niemieckie przejęły Warszawę.
Odzyskanie Niepodległości
W obliczu powstania II Rzeczypospolitej Polskiej cmentarz podlegał wojsku polskiemu, a zarządcą została Kuria Biskupa Polowego Wojska Polskiego. To właśnie w tym okresie cmentarz liczący ok, 16 hektarów podzielono na kwatery i wytyczono aleje główną. Zarząd również powołał nową parafię św. Józefata, która przejęła opiekę nad cmentarzem. Na Kościół najprawdopodobniej przekształcono dawną cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy.
Cmentarz Powązki Wojskowe stał się miejscem pochówku żołnierzy, którzy polegli w I Wojnie Światowej, w walkach o granice Polski, a także stworzono kwatery Powstańców Styczniowych, Wielkopolskich, Śląskich, i oczywiście Wojny Polsko-Bolszewickiej. Część ciał poległych ekshumowano z wcześniejszych miejsc pochówku, tak aby razem walcząc, razem też spoczywali. Tutaj miejsce spoczynku odnalazło wtedy ok. 2,5 tysiąca żołnierzy.
II Wojna Światowa
Obrona Warszawy we wrześniu 1939 roku przyczyniła się do powstawania nowych kwater – Obrońców miasta.
Podczas okupacji niemieckiej cmentarz podlegał pod władze kościelne, jednak ze względu na panujący terror pochówki odbywały się dość rzadko. Niemcy chcieli przeznaczyć część nekropolii na cmentarz “tylko dla Niemców”, ale utworzenie go zlecono Polakom, którzy znaleźli inny sposób na wykorzystanie przeznaczonych środków. Zamiast kwatery niemieckiej, wybudowano mur cmentarny i uporządkowano dawne kwatery.
Pochówki Niemców odbywały się na terenie od strony ul. Powązkowskiej.
Zdarzały się na cmentarzu pochówki osób związanych z konspiracją, jednak było to bardzo niebezpieczne. To tutaj 3.04.1943 odbył się pogrzeb Jana Bytnara “Rudego”, który był pierwszym pochowanym w późniejszej kwaterze batalionu “Zośka”. Do czasów Powstania Warszawskiego pochówki odbywały się tylko w pierwszym rzędzie kwatery. Pozostałe groby utworzono po II Wojnie Światowej ekshumując ciała żołnierzy/harcerzy z różnych części miasta.
Czasy komunistyczne
Wiosną 1945 r. władze miejskie zarządziły uprzątniecie zwłok z ulic, placów, parków. Nakazano utworzyć zbiorowe mogiły. Dawni żołnierze KEDYWU KG AK wywodzący się z batalionów “Zośka” i “Miotła” rozpoczęli akcję poszukiwania i identyfikacji zwłok żołnierzy, którzy polegli w Powstaniu. Podobną akcję podjęli byli żołnierze Batalionu AK “Parasol”. Trzeba było się spieszyć, zanim szczątki nie trafią do masowych grobów. Szczególnie uroczysty pogrzeb miał miejsce w lutym 1945 roku, kiedy koledzy pochowali odnalezione ciało harcmistrza Andrzeja Romockiego, (“Morro”), dowódcę kompanii “Rudy” w batalionie “Zośka”.
W zajmujących zwarty obszar kwaterach pochowano poległych w powstaniu żołnierzy Armii Krajowej, m.in. ze zgrupowań i batalionów „Zośka”, „Parasol”, „Golski”, „Gustaw”, „Kiliński”, „Miotła”, „Kryska”, a także żołnierzy Armii Ludowej.
Już 1.08.1946 na cmentarzu odsłonięto pomnik Gloria Victis – “Chwała Zwyciężonym”. Pomnik ustawiono w centrum kwater powstańczych.
Na cmentarzu zaczęły powstawać kolejne pomniki upamiętniające czasy wojny. Pojawiły się m.in. Pomnik Katyński, Pomnik poświęcony Polakom poległym i pomordowanym w hitlerowskich obozach koncentracyjnych, Pomnik upamiętniający mordy w Ponarach, czy niewielki pomniki ku chwale poszczególnych oddziałów powstańczych.
“Łączka” – kwatera Ł, na terenach przylegających do Powązek od zachodu władze komunistyczne utworzyły jedno z miejsc pochówku “Żołnierzy Wyklętych”. To dzisiejsza kwatera Ł była miejscem, gdzie potajemnie, nocami chowano polskich patriotów, zamordowani przez Urząd Bezpieczeństwa w więzieniach warszawskich w latach 1945-56.
Historia Powązek Wojskowych w latach powojennych, to czas tworzenia również alei zasłużonych, ale zasłużonych dla partii. To tutaj byli chowani najbardziej zasłużeni towarzysze partyjni. Tutaj pochowano m.in. Bieruta, Marchlewskiego, Gomułkę.
Historia współczesna
Dziś spacerując po Cmentarzu Powązki Wojskowe może odwiedzić groby zarówno żołnierzy, którzy walczyli za naszą Ojczyznę, ale także osoby zasłużone. Idą głównymi alejami, a szczególnie Aleją Profesorską odnajdziemy groby zasłużonych dla polskiej kultury, sztuki, nauki, polityki, czy sportu.
To tutaj znajdują się groby wybranych osób, które zginęły w katastrofach lotniczych 1980, 1987 i 2010 roku. W 2018 roku został odsłonięty Pomnik upamiętniający Polskich Lotników.
Pomimo iż cmentarz przeznaczono na pochówek osób wybitnych to dopuszcza się pochówek w grobach rodzinnych. Pogrzeby odbywają się dość często. Natomiast wiele z nich jest z asystą wojskową Pułku Reprezentacyjnego Wojska Polskiego, gdy chowani są żołnierze pamiętający czasy wojny.
Dziś Cmentarz Powązki Wojskowe zajmuje ok. 24 hektarów
